کما حالتی از عدم هوشیاری عمیق است که فرد نمی‌تواند با محیط اطراف خود تعامل داشته باشد یا به محرک‌های بیرونی واکنش نشان دهد. این وضعیت معمولاً به علت آسیب‌های مغزی ناشی از حوادث، سکته، یا مشکلات پزشکی دیگر ایجاد می‌شود. در کما، مغز فعالیت بسیار محدودی دارد و سیستم‌های اصلی بدن توسط دستگاه‌ها و تجهیزات پزشکی حمایت می‌شوند. برای سنجش وضعیت هوشیاری در بیماران کما، از معیارهایی مانند “مقیاس کمای گلاسکو” (Glasgow Coma Scale) استفاده می‌شود که به کمک آنها شدت عدم هوشیاری و میزان آسیب به مغز ارزیابی می‌شود.
در این مقاله، به بررسی ضریب‌های مختلف هوشیاری در کما و معنای هر کدام می‌پردازیم. این ضریب‌ها به ما کمک می‌کنند تا وضعیت هوشیاری بیمار را بهتر بفهمیم و تشخیص دهیم که چقدر احتمال بازگشت بیمار به حالت هوشیار وجود دارد.
1-مقیاس کمای گلاسکو (Glasgow Coma Scale)
مقیاس کمای گلاسکو (GCS) یک روش ارزیابی استاندارد برای سنجش میزان هوشیاری در بیماران با آسیب مغزی است. این مقیاس به سه بخش اصلی تقسیم می‌شود:
- پاسخ چشمی :واکنش بیمار به تحریکات و توانایی او در باز کردن چشم‌ها.
- پاسخ کلامی :(V)توانایی بیمار در تولید صدا و پاسخگویی به پرسش‌ها.
- پاسخ حرکتی :(M)توانایی بیمار در حرکت دادن اعضای بدن در پاسخ به دستورات و محرک‌های خارجی.
مجموع این سه بخش، نمره کلی بیمار را در مقیاس گلاسکو تعیین می‌کند و از 3 تا 15 متغیر است:
- نمره 3 تا 8: نشان‌دهنده کمای عمیق و عدم پاسخگویی به محرک‌ها.
- نمره 9 تا 12: وضعیت متوسط هوشیاری که نشان‌دهنده واکنش‌های محدود است.
- نمره 13 تا 15: حالت هوشیاری نسبی تا کامل، که نشان از بازگشت نسبی بیمار به حالت هوشیار دارد.
2- معانی مختلف نمرات در مقیاس گلاسکو
نمرات در مقیاس گلاسکو به ما کمک می‌کنند تا وضعیت مغزی و سطح هوشیاری بیمار را بهتر درک کنیم و شدت کما و احتمال بهبود او را ارزیابی کنیم:
- نمره 3: پایین‌ترین نمره در این مقیاس است و نشان‌دهنده عدم واکنش کامل است. این حالت معمولاً نشان‌دهنده کمای عمیق و آسیب شدید مغزی است و پیش‌آگهی بازگشت به هوشیاری در این حالت معمولاً ضعیف است.
- نمره 4 تا 5: هنوز در وضعیت کمای عمیق قرار دارد، اما ممکن است بیمار واکنش‌های جزئی به درد نشان دهد. در این وضعیت، همچنان احتمال بازگشت به هوشیاری کم است، اما برخی از بیماران ممکن است با مداخلات مناسب بهبود یابند.
- نمره 6 تا 8: در این مرحله، واکنش‌های ضعیفی از بیمار مشاهده می‌شود. این وضعیت معمولاً به عنوان “کمای متوسط” شناخته می‌شود و بیمار ممکن است در برخی مواقع به درد واکنش نشان دهد یا حتی کمی چشم‌های خود را باز کند. احتمال بهبود در این وضعیت افزایش می‌یابد.
- نمره 9 تا 12: این نمرات نشان‌دهنده کاهش عمق کما و افزایش شانس بهبود هستند. در این حالت، بیمار ممکن است به صداها و دستورات ساده واکنش نشان دهد. این مرحله معمولاً نشان‌دهنده “کمای خفیف” است.
- نمره 13 تا 15: نزدیک‌ترین وضعیت به هوشیاری کامل است و بیمار ممکن است به طور طبیعی به محرک‌ها واکنش نشان دهد. در این وضعیت، بیمار احتمالاً قادر به بازگشت به حالت هوشیار است و می‌تواند بهبود کاملی داشته باشد.
3- انواع کما و میزان هوشیاری
علاوه بر مقیاس گلاسکو، کما به انواع مختلفی نیز تقسیم می‌شود که درک آنها می‌تواند به ما در شناخت بهتر میزان هوشیاری بیمار کمک کند:
کمای عمیق (Deep Coma)
در کمای عمیق، فرد به هیچ وجه به محرک‌های خارجی مانند نور یا صدا واکنش نشان نمی‌دهد. این نوع کما معمولاً با نمره‌ای بین 3 تا 5 در مقیاس گلاسکو همراه است و نشان از عدم فعالیت بخش‌های بالاتر مغز دارد. در این حالت، مغز فقط عملکردهای پایه‌ای بدن مانند تنفس و گردش خون را حفظ می‌کند و بیمار به کمک دستگاه‌های پزشکی زنده نگه داشته می‌شود.
کمای متوسط (Moderate Coma)
در این حالت، بیمار ممکن است به محرک‌های دردناک یا صدای بلند واکنش نشان دهد. کمای متوسط با نمره بین 6 تا 9 در مقیاس گلاسکو مشخص می‌شود و نشان‌دهنده احتمال بازگشت بیمار به هوشیاری است. این وضعیت ممکن است نیازمند مداخلات پزشکی مانند فیزیوتراپی و مراقبت‌های تنفسی باشد.
کمای سطحی یا کمای خفیف (Mild Coma)
در این نوع کما، فرد می‌تواند به صداها، دستورات ساده و برخی از محرک‌ها واکنش نشان دهد و ممکن است حتی قادر به باز کردن چشم‌ها باشد. نمرات این نوع کما بین 10 تا 12 در مقیاس گلاسکو قرار دارد و احتمال بهبودی در این نوع کما بسیار بالاتر است. بیمار در این حالت نیاز به مراقبت مداوم و اقدامات درمانی دارد و ممکن است در طول زمان به هوشیاری کامل بازگردد.
وضعیت نباتی پایدار (Persistent Vegetative State)
در این وضعیت، بیمار ممکن است چشم‌هایش را باز کند و حرکات محدود و غیرارادی نشان دهد، اما همچنان فاقد آگاهی و توانایی پاسخ به دستورات یا صداهاست. این وضعیت ممکن است ماه‌ها یا سال‌ها طول بکشد. این حالت نشان از عدم فعالیت در قشر مغز دارد و به طور کلی، در مقیاس گلاسکو نمره‌ی پایداری ندارد، زیرا بیمار واکنش هوشیارانه‌ای نشان نمی‌دهد.
وضعیت حداقل آگاهی (Minimally Conscious State)
در این حالت، بیمار ممکن است بعضی از حرکات و واکنش‌های ابتدایی را نشان دهد و حتی به طور ناپیوسته به صداها یا دستورات ساده واکنش نشان دهد. این وضعیت با درجات بالاتری از هوشیاری نسبت به وضعیت نباتی همراه است و نشان از آن دارد که بیمار ممکن است در طول زمان به هوشیاری بیشتری دست پیدا کند. این بیماران معمولاً نمره بین 10 تا 12 در مقیاس گلاسکو دارند.
4- عوامل موثر بر میزان هوشیاری و بازگشت از کما
بازیابی هوشیاری در بیماران کما به عوامل متعددی بستگی دارد. برخی از این عوامل شامل موارد زیر است:
- شدت و نوع آسیب مغزی: آسیب شدید به قشر مغز یا ساقه مغز می‌تواند به کمای عمیق و طولانی‌مدت منجر شود.
- سن بیمار: جوانان معمولاً نسبت به سالمندان شانس بهبودی بیشتری دارند.
- زمان ماندن در کما: به طور کلی، هرچه زمان بیشتری در کما سپری شود، احتمال بازگشت به هوشیاری کمتر است.
- مراقبت‌های پزشکی: مراقبت‌های ویژه و فیزیوتراپی مناسب می‌توانند به تسریع بهبودی بیمار کمک کنند.
ضریب هوشیاری در بیماران کما و سطح هوشیاری آنها از طریق معیارهایی مانند مقیاس کمای گلاسکو ارزیابی می‌شود که به تیم پزشکی کمک می‌کند تا وضعیت بیمار را بهتر درک کرده و برنامه درمانی مناسبی ارائه دهند. نمرات مختلف این مقیاس و انواع مختلف کما به ما نشان می‌دهند که میزان آسیب مغزی چقدر است و چه احتمالی برای بازگشت بیمار به هوشیاری وجود دارد.
مراقبت‌های پزشکی مناسب، حمایت عاطفی خانواده و تلاش‌های پزشکی می‌توانند در بهبود بیمار مؤثر باشند. با توجه به اینکه کما یکی از پیچیده‌ترین حالت‌های پزشکی است، همچنان تحقیقات علمی برای درک بهتر و درمان مؤثرتر آن ادامه دارد.
