اختلال چند شخصیتی یا همان اختلال تجزیه‌ای هویت (Dissociative Identity Disorder – DID) یکی از پیچیده‌ترین و کمتر درک‌شده‌ترین اختلالات روانی است. در این اختلال، فرد بیش از یک هویت یا شخصیت مجزا دارد که هرکدام می‌توانند کنترل رفتار، حافظه و حتی احساسات او را به‌طور مستقل به دست گیرند.
این اختلال در فیلم‌ها و داستان‌ها به شکل‌های دراماتیک نمایش داده می‌شود، اما واقعیت‌های علمی درباره‌ی آن بسیار متفاوت و پیچیده‌تر از چیزی است که در داستان‌های تخیلی می‌بینیم.
تعریف اختلال چند شخصیتی
اختلال چند شخصیتی زمانی رخ می‌دهد که ذهن فرد به دلیل آسیب‌های روانی شدید، به ویژه در دوران کودکی، به چندین هویت مجزا تقسیم شود. هر هویت (که اغلب به آن “آلتر” گفته می‌شود) ممکن است نام، سن، جنسیت، ویژگی‌های رفتاری، و حتی سابقه‌ی حافظه‌ای متفاوتی داشته باشد.
علائم اصلی اختلال چند شخصیتی
- وجود دو یا چند هویت مشخص که به‌طور مکرر رفتار فرد را کنترل می‌کنند.
- فاصله‌های زمانی در حافظه (شکاف‌های فراموشی)، به گونه‌ای که فرد نمی‌تواند برخی از رویدادهای زندگی خود را به یاد بیاورد.
- تغییر ناگهانی در رفتار، لحن صدا، یا حالت بدنی بدون دلیل ظاهری.
- تجربه‌ی احساس جداشدگی از خود یا محیط اطراف (دیپرسونالیزیشن یا دیریالیزیشن).
دلایل اصلی بروز اختلال چند شخصیتی
طبق تحقیقات روانشناسی، رایج‌ترین علت‌های بروز این اختلال عبارت‌اند از:
- تروما یا آسیب‌های شدید روانی در کودکی (مانند سوءاستفاده فیزیکی، جنسی یا عاطفی).
- تجربه‌ی وقایع شدید استرس‌زا یا حوادث ناگوار.
- مکانیسم دفاعی روان برای مقابله با درد عاطفی.
واقعیات و حقایق جالب درباره‌ی اختلال چند شخصیتی
اکنون که با تعریف و علائم این اختلال آشنا شدیم، بیایید به سراغ برخی واقعیات و نکات جالب درباره‌ی چند شخصیتی برویم. این حقایق بسیاری از تصورات غلط را روشن می‌کنند و دید بهتری به این اختلال می‌دهند.
در ادامه یک جدول خلاصه و جامع از این واقعیات را آورده‌ام:
| شماره | واقعیت جالب | توضیحات |
|---|---|---|
| 1 | اختلال چند شخصیتی بسیار نادر است | تخمین زده می‌شود تنها حدود ۱-۲ درصد جمعیت جهان دچار این اختلال باشند. |
| 2 | اکثر مبتلایان سابقه‌ی آسیب دوران کودکی دارند | بیش از ۹۰٪ بیماران گزارش سوءاستفاده یا بی‌توجهی شدید در کودکی را می‌دهند. |
| 3 | هویت‌ها می‌توانند ویژگی‌های جسمی متفاوتی داشته باشند | برخی افراد تغییرات واقعی در بینایی، واکنش‌های آلرژیک یا توانایی‌های جسمانی در هویت‌های مختلف تجربه می‌کنند. |
| 4 | آلترها ممکن است از وجود یکدیگر مطلع باشند یا نباشند | برخی هویت‌ها با یکدیگر ارتباط دارند، برخی دیگر کاملاً از هم بی‌اطلاع هستند. |
| 5 | تغییر هویت می‌تواند در پاسخ به استرس رخ دهد | شرایط استرس‌زا می‌تواند باعث فعال شدن یک هویت خاص شود. |
| 6 | بسیاری از مبتلایان درک درستی از بیماری خود ندارند | به همین دلیل، تشخیص و درمان بسیار دشوار است. |
| 7 | اختلال چند شخصیتی با اسکیزوفرنی فرق دارد | برخلاف باور عمومی، این دو اختلال کاملاً متفاوت‌اند؛ اسکیزوفرنی شامل توهم و هذیان است، نه هویت‌های مختلف. |
| 8 | درمان اصلی مبتلایان، روان‌درمانی طولانی مدت است | داروها ممکن است علائم فرعی مانند اضطراب یا افسردگی را درمان کنند، اما خود اختلال باید با جلسات درمانی مدیریت شود. |
| 9 | گاهی اوقات یک هویت می‌تواند “حافظ” شخصیت‌های دیگر باشد | برخی آلترها وظیفه‌ی محافظت از ذهن در برابر خاطرات آسیب‌زا را دارند. |
| 10 | تغییر صدا و زبان بدن در حین تغییر شخصیت واقعی است | تغییرات در لحن، زبان بدن و حتی عادات نوشتاری هنگام تعویض شخصیت‌ها در بیماران واقعی دیده شده است. |
1. بعضی از آلترها (هویت‌های فرعی) توانایی‌های خاص دارند
گاهی یک آلتر می‌تواند مهارت‌هایی داشته باشد که خود شخص اصلی ندارد، مثل توانایی صحبت به زبان دیگر، نوازندگی، نقاشی و حتی سبک متفاوتی از نوشتن.
۲. بعضی افراد ممکن است ده‌ها یا حتی صدها هویت داشته باشند
موارد مستندی وجود دارد که افراد مبتلا بیش از ۱۰۰ هویت مجزا داشته‌اند، هرکدام با ویژگی‌های کاملاً متفاوت.
۳. روند تغییر بین شخصیت‌ها می‌تواند سریع یا تدریجی باشد
بعضی افراد در عرض چند ثانیه تغییر می‌کنند، بعضی دیگر این فرایند را طی چند دقیقه یا ساعت تجربه می‌کنند.
۴. حافظه‌ی هر آلتر محدود به خودش است
گاهی هویت‌های مختلف به یاد نمی‌آورند که هویت‌های دیگر چه کرده‌اند، به همین دلیل این افراد ممکن است زمان‌های گمشده (memory gaps) زیادی داشته باشند.
۵. DID هنوز هم در دنیای پزشکی بحث‌برانگیز است
برخی روانپزشکان درباره‌ی میزان شیوع واقعی و ماهیت این اختلال نظرات متفاوتی دارند. بحث بر سر این است که آیا در برخی موارد این اختلال ناشی از تأثیر درمان یا محیط است یا واقعا یک اختلال مستقل است.
راه‌های کمک به افراد مبتلا به اختلال چند شخصیتی
- حمایت روانی پایدار: داشتن محیطی امن و حمایتگر بسیار مهم است.
- تشویق به درمان حرفه‌ای: مراجعه به روان‌درمانگران متخصص در درمان اختلالات تجزیه‌ای ضروری است.
- آموزش اطرافیان: خانواده و دوستان باید درباره‌ی این اختلال اطلاعات کافی داشته باشند تا بهتر بتوانند کمک کنند.
- پرهیز از قضاوت: برخورد با احترام و درک بالا ضروری است، چرا که افراد مبتلا کنترل کاملی روی وضعیت خود ندارند.
پرسش و پاسخ‌های متداول درباره‌ی اختلال چند شخصیتی (DID)
آیا افراد دارای اختلال چند شخصیتی خطرناک هستند؟
خیر، اکثر افراد مبتلا به DID برای دیگران خطری ندارند. آن‌ها بیشتر در معرض آسیب به خود هستند تا آسیب به دیگران. برداشت‌های اشتباه ناشی از فیلم‌ها و رسانه‌هاست.
چند شخصیتی همان اسکیزوفرنی است؟
خیر. اسکیزوفرنی یک اختلال روان‌پریشی با توهم و هذیان است، در حالی که چند شخصیتی شامل وجود چند هویت مستقل در یک بدن است.
درمان اختلال چند شخصیتی چقدر طول می‌کشد؟
درمان DID معمولاً طولانی‌مدت است و ممکن است سال‌ها طول بکشد. هدف اصلی درمان، یکپارچه‌سازی هویت‌ها و مدیریت خاطرات آسیب‌زا است.
آیا دارویی برای درمان مستقیم اختلال چند شخصیتی وجود دارد؟
خیر. دارویی برای درمان مستقیم DID وجود ندارد. داروها بیشتر برای مدیریت علائمی مانند افسردگی، اضطراب یا اختلال خواب استفاده می‌شوند.
آیا ممکن است فرد مبتلا به DID متوجه اختلال خود نشود؟
بله، بسیاری از مبتلایان در ابتدا از وجود آلترهای خود آگاه نیستند. آن‌ها ممکن است تغییرات رفتاری یا حافظه‌های گمشده را تجربه کنند بدون آنکه علت را بدانند.
جمع‌بندی
اختلال چند شخصیتی یک بیماری روانی واقعی و جدی است که برخلاف تصورات عمومی، بسیار نادر و پیچیده است. مبتلایان به این اختلال اغلب در کودکی آسیب‌های روانی شدید دیده‌اند و برای مدیریت آسیب‌ها، ذهن آن‌ها به ایجاد شخصیت‌های متعدد روی آورده است. درمان این اختلال زمان‌بر است و نیاز به درک عمیق، صبر و حمایت مداوم دارد.
شناخت واقعیات علمی این بیماری به ما کمک می‌کند که نسبت به افراد مبتلا مهربان‌تر، حامی‌تر و آگاه‌تر باشیم.
